Regulisana interpelacija

Adna Muslija

Projekat Svesvrstani Uroša Krčadinca promišljen je i realiziran transcisiplinarno. Njegove okosnice – (mikro)identiteti i zastave – vješto su provučeni kroz »filtere« savremene umjetnosti, političke teorije, sociologije, kritičke filozofije, matematike, inžinjerstva, umjetne inteligencije, da bi se na koncu, kao najfiniji pustinjski pijesak, prosijale kroz svileno sito ljubavi i mira. Tako Svesvrstani, začeti u transdisciplinarnoj igri, bivaju rođeni s ciljem da kolektivno kritički mislimo svoju (digitalno-političku) stvarnost, a humano osjećamo sebe i svoje društvo.

Međutim, postavlja se pitanje: kako Svesvrstani ostvaruju svoj cilj? Posredovanje i izazivanje kritičkog promišljanja izuzetno je težak zadatak, pogotovo kada mu se pridoda epitet kolektivnog. Upravo zato, participativnost i otvorenost ovog projekta nose specifičnu vrijednost, koju valja sagledati. Naime, AI softver za generisanje nepostojećih zastava, te generisane/dizajnirane zastave konstituišu ovaj projekat u formalnom smislu. Njegovu konceptualnu osnovu, pak, čine osobe koje, kreirajući vizualne reprezentacije svog identiteta, učestvuju u onome što bi se moglo nazvati regulisanom interpelacijom.

Uzimajući u obzir značenje koje pojmu interpelacije pridodaje Louis Althusser – kao procesa putem kojeg ideologije konstituišu svoje subjekte »uvlačeći ih u svoj diskurs«, moglo bi se reći da Krčadinac kreira algoritmom posredovane uslove za proizvodnju subjekta. Postavljanjem vrlo jednostavog pitanja »Kako izgleda tvoja zastava? Baš tvoja. Da si ti zemlja, jedna mala zemlja, i da imaš zastavu, svoju zastavu, kako bi izgledala ta zastava tebe kao osobe?« učesnici bivaju pozvani da generišu svoje zastave. Ono što se zapravo u takvom procesu dešava, jeste da ti isti učesnici bivaju uvučeni u proces osvještavanja ideologija, radije nego u ideologiju samu, zbog čega sama interpelacija može biti okarakterisana kao kontrolisana, regulisana.

Kako se proces osvještavanja ideologija, kroz suočavanje sa vještački (ko)kreiranom entropijom reprezentacija i identiteta, dešava u javnom prostoru – galeriji i putem interneta – uspostavljaju se uslovi za poticanje kritičkog promišljanja (digitalno-političke) stvarnosti i na individualnom i na kolektivnom nivou. Međutim, ishod takvog osvještavanja nije stvaranje animoziteta između predstavljenih identiteta i ideoloških uvjerenja! Naprotiv, naglašavanjem beskonačnog broja identiteta koje je moguće generisati, u fokus se stavlja njihov mikroskopski karakter, a samim tim i irelevantnost sukoba koji bi iz njih mogli proizići.

Posmatrajući sliku svijeta, radije nego vlastitog okosvijeta, te analizirajući civilizaciju prije nego jedno društvo, Krčadinac i jedno i drugo simbolički razlaže na fraktale. Mi, ljudi, sa svojim Ja, uvjerenjima i etiketama, u današnjem vremenu suštinski smo proizvodi automatizovanih mehanizama ideologije – algoritmima generisani fraktali.

Iako se u svakodnevnom jeziku algoritam opskurno svodi na softverske algoritme koje je slobodno tržište učinilo jednim od najjačih alata vlastite reprodukcije, sam pojam suštinski podrazumijeva svaki proces određen nizom pravila, ulaznih podataka/vrijednosti, te izvjesnog rezultata.

Vratimo li se na trenutak Althusseru i njegovoj tezi da se kroz niz aparata poput škole, policije, administracije, kulture itd. čovjek »uvlači« u ideologiju, te prihvatajući njen sistem vrijednosti postaje subjektom – nije li proces interpelacije algoritam sam po sebi?

Krčadinac dakle ne samo da uspostavlja uvjete za kontrolisano osvještavanje ideologija i njihovih derivata – identiteta, već omogućava da se razumije algoritamski karakter stvarnosti kao takve, u kojoj računarski algoritmi postaju samo jedan od ideoloških aparata digitalne kapitalističke episteme. Međutim, rezultat učestvovanja u procesu generisanja ličnih nepostojećih zastava putem AI softvera, nije prosto poigravanje sa inžinjerskim strukturama. Softver Svesvrstani radije nas uči da umjetna inteligencija i algoritmi, sami po sebi, nisu nikakav presedan distopije koja nas uskoro očekuje. Prije svega zato što su naš život i svakodnevica već satkani od različitih formi algoritama, a potom zato što napredak nauke niti je moguće, niti treba sabotirati i obustavljati. Distopiju ćemo tako doživjeti onda kada se kao objekti prepustimo i računarskim i životnim ideološkim algoritmima, lažno uvjereni da smo autentični subjekti beskonačno fragmentiranog kolektiva.

Nivo osvještavanja ideološke i algoritamske pozadine na koncu je praćen osvještavanjem onoga što nas čini subjektima – moć (su)osjećanja, koja neminovnu fraktalnost društva pretvara u civilizacijsku činjenicu nedestruktivnog karaktera. Označavanje ljudskosti, solidarnosti i empatije kao vrhovnih društvenih vrijednosti konačnica je participacije u ovom projektu.

Jasno je onda zašto je suvišno naglašavati svrsishodnost projekta Svesvrstani u kontekstu BiH. Fraktalnost i fragmentiranost ovog društva, kao i drugih koja su nastali disolucijom SFRJ nisu i ne bi smjele biti finalni produkt algoritama političke, nacionalne, etničke i svake druge identitarne divizije. Upravo zato, ova izložba sa svojom izuzetnom vizualnom saturacijom, AI softverom i metodologijom participacije, osim regulisane interpelacije, u Galeriji Manifesto uvjetuje kreiranje jednog meta-algoritma – kulturološkog algoritma u koji se »unosi« publika, a iz kojeg se izvode »subjekti male kulturne revolucije«.

Esej Regulisana interpelacija kustoskinje i umetnice Adne Muslije objavljen je u katalogu za izložbu Svesvrstani u Galeriji Manifesto u Sarajevu.